Wat vechtkunst voor mij betekent - Erik Jumelet

Wat is je ervaring en affiniteit met vechtkunst?

Ik heb op de middelbare school fanatiek aan Muay Thai gedaan met een klein groepje vrienden. Hier heb ik ontzettend veel plezier in gehad. Het bood mij mooie kansen om op een gezonde manier te oefenen met het verkennen van mijn grenzen en deze op een gezonde manier te verleggen.

Het heeft mijn zelfbeeld heel goed gedaan. Het heeft mij veel meer vertrouwen en rust gegeven in onveilige situaties, bijvoorbeeld bij confrontaties met dronken mensen in het uitgaansleven.

Mijn Sensei, René Stuivenberg, heb ik ervaren als een enorm gepassioneerde en betrokken man. Een rolmodel die mij door zijn intensieve begeleiding heeft laten ervaren hoeveel persoonlijke groei je kunt halen met de juiste begeleiding. En de kracht van persoonlijke eigenschappen, naast de kunde van hetgeen je overbrengt.

Tijdens de trainingen bleef het niveau jarenlang omhoog gaan. Bleven de uitdagingen groter worden en werden wij steeds verder gepushed. Gingen wij vaker in de week sporten. Op een gegeven moment werd het drillen. Na een jaar of drie ging mij dat tegen staan. Ik merkte dat ik in dat drillen mijn rust kwijt raakte en wat opgefokt raakte. Ik ben naar mijn Sensei gegaan en heb aangegeven dat ik wilde stoppen. Dat ik nog nooit in mijn leven agressief geweest was en dat absoluut niet wilde worden.

Hij vroeg mij om nog een paar trainingen door te gaan. Dan zou hij exact net zo hard door blijven gaan, maar de laatste 5 minuten afronden met Tai Chi. Ik had op dat punt geen idee wat dit was. Hij beschreef het als een paar vechtsportbewegingen in slow motion. En dat alles zou veranderen. Mijn eerste reactie was dat ik hier werkelijk waar niets van geloofde, maar ik had zoveel respect en ontzag voor hem, dat ik hem die kans sowieso wilde geven.

Je vindt net als vele anderen spel belangrijk. Wat is spel in de kern en waarin onderscheidt spel zich van andere bestaansmodi? Tot slot, wat zijn de voorwaarden om deelnemers tot spel te laten komen?

“Play is the highest form of research” volgens Albert Einstein. Spelen, in de meest brede zin van het woord, geeft het leven kleur.

Kijk maar eens naar hoe kleine kinderen aan het spelen zijn. Spelen in de pure vorm is een ontdekkingsreis. Je gaat iets nieuws doen. Dit komt voort uit nieuwsgierigheid en

open aandacht. Daar hangt geen prestatiedrang aan vast, er zijn geen verwachtingen vooraf. In de moderne prestatiemaatschappij waar wij elkaar veel met anderen vergelijken en er veel vormen zijn van objectief meetbare productiviteit, voelen wij daar steeds minder ruimte voor. Of gunnen wij onszelf er minder ruimte voor.

Spelenderwijs ontdekken is de beste manier van leren. De luchtigheid, de ruimte om fouten te maken en te groeien. In een speelse context kom je gemakkelijker bij je eigen gevoel en verlangen, waar wij in het westen een groot deel van onze dag een veel rationeler beroep doen op onszelf en anderen. Het rationele brein is heel goed in het onderdrukken van emoties. Iets dat heel handig is, bijvoorbeeld in situaties van gevaar of wanneer je professioneel te blijven hebt in werkcontext, maar wij kunnen er in het westen nog al eens in doorslaan. En daarmee verwijderd raken van onszelf. Dan is (natuur en) spel het beste medicijn om die verbinding weer terug te vinden.

Vanuit welke theorie of modellen werk jij?

Vanuit de bachelor en master psychomotorische therapie zijn er uiteenlopende theorieën waarop ons vakgebied onderbouwd wordt. Iets dat mij altijd bijgebleven is vanuit de opleiding bewegingswetenschappen zijn de filosofielessen waarin uitgewerkt werd waarom het lichaam en de geest absoluut niet te scheiden zijn. Waarom ze onmogelijk te benaderen zijn als losse elementen die samenwerken. Daarnaast hebben de lessen klinische psychologie ook wel een verdieping gegeven in gedragsobservaties op de mat. Vanuit mijn traumagerichte werkervaring, werk ik veel met het vergroten van lichaamsbewustzijn en spanningsregulatie

In Nederland is er een te harde grens tussen de geestelijke gezondheidszorg en bewegingsleer, waar vooral een fysieke focus is. Het is belangrijk dat er expertise op beide vlakken is.

Een psycholoog die alleen verbale therapie aanbiedt en zelf nooit beweegt, mist een stuk ervaring op de mat. Die weet te weinig van alle effecten en reacties die een dergelijke ervaring kan oproepen. Zo iemand is niet opgeleid in ervaringsgericht handelen en direct inspelen op wat er op de mat gebeurt.

Onze ervaringsgerichte vorm van leren, maakt dat wij mensen gemakkelijk een spiegel kunnen voorhouden rondom automatische patronen. Ook kunnen wij een stuk psycho-educatie geven over het werkingsmechanisme en de functie hiervan, zodat mensen beter begrijpen waarom ze reageren zoals ze doen. Aansluitend gaan wij oefenen met het reguleren van de spanning en ook (onder andere met kickboksen) in veilige context oefenen met nieuw gedrag.

Wat zijn je favoriete werkvormen die gebruik maken van vechtkunst elementen?

Chinees boksen als speelse opening. En daarnaast oefeningen waarbij deelnemers veel moeten afwisselen in tempo en kracht, om mensen aan de ene kant te laten ervaren hoe sterk zij zijn en tegelijkertijd te laten ervaren dat zij zich heel sterk kunnen uiten zonder controle te verliezen of het zwart te krijgen voor de ogen. Via die ingang kan vechtsport een gezonde uitlaatklep en expressievorm worden.

Daarnaast word ik heel blij van trapvormen. Je ziet steeds meer coaches die boksen aanbieden als middel om mee te werken, maar ik ben een groot voorstander van het erbij betrekken van de benen. Technisch is dit soms lastiger, maar zeker bij ongetrainde mensen geeft een trap al snel meer impact. Bovendien heb je hier je hele lijf bij nodig en vraagt dit hierdoor om een goede houding en balans. Zeker mensen die emotioneel geremd zijn in hun gedrag, ervaren hier veel sterker een enorme uitlaatklep en voelen sterke effecten van de oefeningen. Hierdoor komt er veel meer los dan na het boksen.

Kun je een voorbeeld geven van een oefening/oefeningenreeks voor cliënten met een bepaalde problematiek. Denk aan omgaan met emoties, agressie of impulsregulatie? Ik hoor regelmatig vanuit PMT over twee concepten die mij niet geheel duidelijk zijn: transfer en contextmanipulatie. Kun je deze kort uitleggen?

Het leren gereguleerd jezelf uiten is iets waar ik veel waarde aan hecht. Je hebt aan de ene kant mensen die moeite hebben om zich te uiten. Die houden alles bij zich en kroppen alles op. Aan de andere kant heb je mensen die heel impulsief direct handelen naar een emotie die opkomt. Ik vind vechtsport een prachtig instrument om

te oefenen met de middenweg.

Subassertieve mensen hebben soms al moeite met de handschoenen aantrekken. Daar komen zij al buiten hun comfortzone en stijgt de spanning. Bij deze mensen is het heel waardevol om te laten zien dat zij niemand kwaad doen zodra ze bijvoorbeeld op een zak of pads slaan. En zodra ze over die drempel heen zijn, kunnen ze ervaren hoe sterk zij eigenlijk zijn. Als jij je bij iedere confrontatie je leven lang al klein maakt, dan weet je ook niet wat je kunt. En dan is het heel bekrachtigend om te ervaren hoe sterk je lijf is en hoe je andersom ook best tegen een stootje kan tegenover in dit geval een mannelijke therapeut.

Van daaruit kun je allerlei contextmanipulaties doen. Dat wil zeggen dat je in een veilige omgeving steeds het aanbod of de manier van aanbieden aanpast, om te laten zien wat het effect is. Als iemand alleen op een bokszak heeft geslagen, kan dat heel anders aanvoelen dan wanneer iemand aansluitend in mijn open handschoenen mag slaan. Dan sta je ineens tegenover iemand, dat voelt anders. Je ziet ineens iemands gezicht en je ervaart de confrontatie van dicht bij elkaar staan. Je slaat op een lijf en dan kan misslaan of te hard slaan ineens andere gevolgen hebben. Contextmanipulatie kan bijvoorbeeld zijn om halverwege in een oefening de regels te veranderen of zelf ineens je gedrag te veranderen. Wanneer je plots de situatie verandert, kun je bijvoorbeeld iemands spanning beïnvloeden of ander gedrag uitlokken. Dit kan heel helpend zijn om iemand inzichten te geven in zichzelf. En dit maakt het soms gemakkelijker voor iemand om ervarend te leren. Om zelf lessen te trekken uit een oefening. Dat beklijft vaak veel beter. Ik werk niet met een boekje of vaststaande sessie van een uur, ik ben voortdurend, afhankelijk van wat er gebeurt, aanpassingen aan het maken.

In de historie van PMT kom ik wel eens beschouwingen tegen over de wijze waarop het bewegen van een client iets zou zeggen over zijn/haar persoonlijkheid. Mensen die bijvoorbeeld veel of weinig ruimte in nemen, veel of weinig kracht zetten enz. Ben jij hiermee bekend en kunnen wij hier wat mee in onze coaching en therapie?

Dit is gelijk antwoord op je vraag wat een transfer is. Transfer is de vertaling maken van observeerbaar gedrag in de zaal naar het dagelijks leven. Wanneer iemand bijvoorbeeld de neiging heeft steeds naar achteren te lopen, gaan wij een gesprek aan over hoe zij reageren in conflicten thuis of op het werk.

Wij werken hier veel mee. Juist omdat wij mensen heel veel automatisch ingebakken gedragspatronen hebben, kun je in de meest flauwe gymspellen gedrag terugzien dat typerend is voor iemands persoonlijkheid of problematiek. Zo ook in vechtsport. Wanneer je mensen in een sparcontext tegenover elkaar zet, gebeurt er al ongelofelijk veel voordat de eerste stoot is uitgedeeld. Mensen maken zich groot en zetten zich schrap voor een aanval, of duiken vol in de verdediging en kijken eerst om zich heen waar de nooduitgangen zijn. Sommigen zoeken eerst contact en verbinding, anderen lijken dit bewust uit de weg te gaan.

Je bent samen ergens mee bezig en kunt jezelf en de ander (blijvend) schade toebrengen als je dit niet goed aanpakt. Dat geeft een zeker mate van gezonde en soms ongezonde spanning. Daar kun je gebruik van maken door te fungeren als spiegel (zie je wat jij doet in deze context? Voel je wat er in je lijf gebeurt tijdens deze oefening) en bijvoorbeeld ook om juist eens te oefenen met ander gedrag. Gebruik eens de stijl van de ander, probeer eens meer of minder rekening te houden met de ander. Om daar vandaan weer de transfer te maken. Als iemand geoefend heeft met

wat meer de aanval aan te gaan en die haalt daar mooie succeservaringen mee, kun je weer de transfer maken naar buiten. Kun je vanmiddag of van de week ergens wat steviger voor jezelf opkomen? Hoe zou dat eruit zien?

Wat is het verschil tussen trainer en therapeut?

“De mat biedt oneindig veel mogelijkheden tot ontwikkeling. De waarde die tot uiting komt, valt en staat met de leraar die op de mat staat.”

Ik vind het ontzettend belangrijk dat de begeleider op de mat binnen zijn eigen werkgebied blijft. Omdat je met een paar jaar sportervaring mensen kunt trainen in het uitdelen van een directe stoot, maakt dat je nog geen expert op het gebied van een angststoornis. Een trainer is een expert in de beweegvorm. Dit is ontzettend belangrijk! Een therapeut die de vechtsport niet eigen is, is ook heel beperkt in het werken met therapeutische interventies. De kracht van therapie is afstemming op de persoon en maatwerk leveren. Veel trainers en begeleiders beschrijven het verleggen van grenzen en d bokstechniek als synoniem voor groei. En willen op zoek naar fysieke vooruitgang tegen een bokszak, omdat zij dat als meetbare grootheid gebruiken.

Hier komt een groot onderscheid tussen een coach en een therapeut. Ik moet dan gelijk denken aan een gesprek dat ik een tijd geleden had met collega Ton Seegers. Hij doet ook prachtige dingen met vechtsport. Hij had iemand in therapie tijdens een heel intensieve week. Zeven dagen lang volle dagen interventies, een gevalletje sprong in het diepe. Dit deed hij met iemand die heel nare ervaringen had met agressie. Die enorme spanning ervoer in de zaal, puur omdat er een bokspilaar stond.

Ton heeft de hele week prachtige interventies gedaan en de cliënt heeft sprongen gemaakt in zijn persoonlijke ontwikkeling. Op dag 7 heeft hij voor het eerst daadwerkelijk een paar stoten uitgedeeld, maar in de weg daarnaartoe ontstond zoveel en kwam zoveel op, dat er heel veel mooi werk te verrichten was rondom andere thema’s.

Veel vechtsportcoaches kunnen pas van start gaan zodra de handschoenen aan zijn. Die staan helemaal niet stil bij de weg daarnaartoe voor sommige mensen. En die hadden een cliënt als deze waarschijnlijk ook direct overvraagd en juist een extra negatieve ervaring laten opdoen. Denk aan trauma. Op het moment dat jij uit contact bent geraakt met je lichaam en niet goed bent in het reguleren van je spanning, zie je dat een terugtrekbeweging of een bevriesreactie regelmatig voorkomt en al snel ingebakken raakt in het dagelijkse leven. Wanneer iemand zonder ervaring met trauma die angstige houding ziet, kan hij dit verwarren met onzekerheid of een beetje koud watervrees. Met als gevolg dat trainers dan juist de behoefte voelen om iemand even dat zetje in de rug te geven en juist wat te pushen in de hoop dat iemand dan een succeservaring opdoet. Iemand kan dan heel snel over zijn of haar grenzen gaan. Mensen kunnen dan zo hoog in de spanning raken dat zij compleet ontregeld raken. Hertraumatisering is dan een heel reële mogelijkheid. Waarbij trainers (vaak met de beste intentie) de uitdagingen van iemand nog veel groter en complexer maken dan ze al waren.

Mijn ervaring is dat kickboksbegeleiders vaak mensen zijn die zelf veel uit de sport gehaald hebben en uit passie daarom de sport willen doorgeven. Met de beste intenties en goede bedoelingen willen ze de grenzen van anderen verleggen. Als behandelaar op de mat, moet je kunde hebben van de problematiek die speelt. Een

kickbokstrainer en coach zonder psychologische kennis kan (per ongeluk) heel veel schade aanbrengen. Om dan opnieuw getraumatiseerden te noemen als voorbeeld: veel van deze mensen zijn, kunnen of willen liever niet in contact zijn met hun lichaam. Door de overweldigende negatieve ervaringen of omdat de innerlijke belevingswereld in het hier en nu hen overspoelt. Iemand die weinig in contact is met zijn lichaam heeft moeite met eigen spanning opmerken en daardoor nog meer moeite met het reguleren van de eigen spanning. Wanneer spanning dan teveel oploopt, kan dat grote negatieve gevolgen hebben. Dat maakt dat je als therapeut flinke voelsprieten nodig hebt en een enorm grote fijngevoeligheid moet hebben in je werken. Je bent vaak non-stop op heel subtiel niveau aan het afstemmen en bijsturen. Dit kan heel ingewikkeld zijn, vraagt echt om lopen op eieren. Waar bijvoorbeeld een sport als kickboksen vrij heftig en intens kan zijn, is het niet eenvoudig dit in subtiliteit aan te bieden. Wanneer je dan stoten opvangt, kan de afstand tussen jou en de deelnemer een paar centimeter vergroten of verkleinen zeer grote effecten hebben. Dat zijn heel kleine dingen die normaal voor een kickbokstrainer helemaal niet belangrijk of nodig zijn. Omdat dit zo nauw komt, is in therapeutische context vechtsport toepassen zeer ingewikkeld.

Het vraagt om psychologische kennis, een zeer sterke manier van verbinden met mensen en ook nog eens een grote kunde in de sport om voortdurend kleine interventies te kunnen doen. Omdat dit zo ingewikkeld is, heb ik samen met Amira Yehya TRAP Kickbokstherapie opgericht. De letters TRAP staan voor onze vier grote pijlers: Traumasensitief, Reguleren, Assertiviteit en op PMT gebaseerd. Een nascholing specifiek voor lichaamsgericht therapeuten om traumasensitief met kickboksen te werken. Amira is ervaringsdeskundige en heeft zelf veel baat gehad bij kickboksen in haar herstel. Samen met haar behandelaren is zij gaan kijken hoe zij de sport kickboksen kon inzetten voor haar therapeutische doelen. Juist de combinatie van therapeutische kaders, ervaringsdeskundigheid en (dubbele) vechtsportexpertise maakt dit in mijn ogen een ontzettend waardevolle nascholing.

Kanttekening bij dit voorbeeld: trauma is in de afgelopen jaren een modewoord geworden en daarmee verliest het in veel contexten de betekenis. Trauma kent een enorme verscheidenheid aan vormen en heftigheid. Daarnaast zijn er ontelbaar persoonlijke en externe factoren die gevolgen van trauma beïnvloeden. In bovengenoemd stuk heb ik het over de diagnose trauma zoals beschreven in de DSM V. De complexiteit van trauma vraagt daarom dus goede afstemming met een trauma specialist, wanneer je met iemand vechtsport aan gaat.